Türkiye'de Çalışan Hisse Senedi Opsiyonlarının Vergilendirilmesi
30.10.2019
ÇALIŞAN HİSSE OPSİYONLARININ VERGİLENDİRİLMESİ
Çalışan Hisse Senedi Opsiyon Planları, Türkiye’de her geçen gün daha çok tercih edilmekle birlikte, söz konusu planlar neticesinde elde edilen hisse senetlerinin vergilendirilmesine ilişkin vergi matrahı, vergi dönemi ve vergi usulü konusunda henüz bir kesinlik bulunmamaktadır. Çalışan Hisse Senedi Opsiyonlarının yaygın olarak kullanıldığı Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa’nın aksine, bu konuya ilişkin yasal düzenlemelerin henüz Türkiye’de yürürlüğe girmemiş olması bu belirsizliği artırmaktadır. Bu doğrultuda, Çalışan Hisse Senedi Opsiyonlarının vergisel açıdan değerlendirilmesi, opsiyon uygulamayı planlayan start-up ve şirketler için son derece büyük önem arz etmektedir. İşbu makalede, Çalışan Hisse Senedi Opsiyonlarının vergilendirilmesi, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu (“GVK”) kapsamında değerlendirecek olup, muhtemel çözümler üzerinde durulacaktır.
I. GİRİŞ
Çalışan Hisse Senedi Opsiyon Planlarının (“Hisse Opsiyonları”) vergilendirilmesi hakkında inceleme yapılabilmesi için, öncelikle Hisse Opsiyonlarının işlevi üzerinde durulması gerekmektedir. Çalışan Hisse Opsiyonları, Şirket ile Çalışanlar arasında akdedilen Hisse Senedi Opsiyonu Sözleşmesinde (“Sözleşme”) öngörülen şartların Çalışan tarafından yerine getirilmesi halinde, Sözleşme ile öngörülen hisse miktarının, Sözleşme ile belirlenen fiyat üzerinden veya bedelsiz olarak, Sözleşmede belirtilen tarihte Çalışan tarafından satın alınması için Çalışana opsiyon tanınması olarak özetlenebilir.
Hisse Opsiyonlarının temel işlevi, Sözleşmede belirlenen şartlar ve süre tamamlandıktan sonra, Çalışanın hisse senetlerini Sözleşme’nin imza tarihindeki fiyatı üzerinden satın almaya (Sözleşme ile farklı bir fiyatlama formülü de öngörülebilir) hak kazanmasıdır. Eğer öngörülen süre içerisinde hisse senetlerinin değeri artmış ise, Çalışan düşük fiyattan hisseleri almak hakkını haiz olduğu için ciddi bir kar elde edebilecektir. Eğer, hisse senetlerinin değerleri azalmış veya Çalışanın umduğu oranda artmamış ise, Çalışan kendisine tanınmış olan opsiyonu kullanmama ve hisseleri satın almama hakkına sahip olacaktır.[1]
II. HİSSE OPSİYONLARININ VERGİLENDİRİLMESİ
Yukarıda bahsedildiği üzere Hisse Opsiyonları gerek Şirketler gerekse Çalışanlar için oldukça önemli avantajlar sunmaktadır. Öte yandan, Hisse Opsiyonlarının vergilendirilmesi önemli bir husus olup, istenmeyen sonuçların engellenmesi için, Hisse Opsiyonları uygulanmadan önce vergilendirme konusunun üzerinde durulması faydalı olacaktır. Bu konuya ilişkin olarak öncelikle, hisse opsiyonlarının İşveren tarafından Çalışana bedelsiz olarak veya rayiç bedelinin altında bir fiyattan devredilmesi suretiyle yapılan kazandırmaların mahiyeti üzerine durulmalıdır.
Ücret, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 61. maddesinde tanımlanmış olup, aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir;
“Ücret, işverene tabi belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir. Ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (Mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması onun mahiyetini değiştirmez”
Yukarıda yer alan hükümden de anlaşılacağı üzere, işverene veya belirli bir işyerine tabii olarak, belirli bir hizmet karşılığında gerçekleştirilen tüm kazandırmalar ücret olarak kabul edilmektedir. Söz konusu kazandırmaların para, ayın, gayrimenkul veya hisse senedi olarak Çalışana verilmesi, söz konusu kazandırmanın ücret olduğu gerçeğini değiştirmeyecektir.
Söz konusu kanun hükmü doğrultusunda, Çalışana sağlanan para veya para ile ölçülebilir nitelikteki tüm menfaatlerin ücret olarak değerlendirilmesi gerektiği ve Hisse Opsiyonları kapsamında Çalışana devredilmesi taahhüt edilen hisse senetlerinin de ücret olarak kabul edileceği ortadadır. Öte yandan, vergilendirilecek kısım, hisse devrinin bedelsiz olarak veya rayiç bedelin altında bir bedelle yapılmasına göre değişiklik gösterecektir.
1. Verginin Matrahı ve Vergi Türü
Kanunda, İşveren tarafından Çalışanlara hizmet karşılığı sağlanan hak ve menfaatler ücret olarak belirtildiği için, Hisse Opsiyonları kapsamında Çalışanlara devredilen hisse senetlerinin, yalnızca Çalışan tarafından elde edilen menfaat oranında vergilendirilmesi gerekir. Bu sebeple, hisse senetleri Çalışana bedelsiz olarak devrediliyor ise, hisse senetlerinin piyasadaki rayiç bedelinin tamamı, rayiç bedelin altında devrediliyor ise, rayiç bedel ile Çalışan tarafından ödenmesi gereken kısım vergiye tabii tutulmalıdır.
Örneğin, İşveren tarafından Hisse Opsiyonları kapsamında Çalışana sunulan 10 hisseden her birinin rayiç bedeli 100 TL iken, hisseler Çalışana bedelsiz şekilde devrediliyor ise, toplam hisse değerinin tamamı vergi matrahına dahil edilecektir. Öte yandan, Çalışana sunulan 10 hisseden her birinin rayiç bedeli 100 TL iken, hisseler Çalışana 50 TL’den sunuluyor ise, hisse bedeli ile hisse rayiç değeri arasındaki fark vergi matrahına dahil edilecektir.
Hisse Opsiyonları kapsamında devredilen hisseler, GVK’nın 94. Maddesinde belirtilen “Vergi Tefrikatı” uyarınca, stopaj vergisine tabii tutulacaktır. Stopaj Vergisinin oranı, GVK’nın 103. Maddesinde açıklanan oranlar kapsamında belirlenecek olup, bu kapsamda Hisse Opsiyonları uyarınca devredilen hisselere ilişkin olarak ödenmesi gereken vergi hesaplanacaktır.
Hisse Opsiyonları kapsamında Çalışana sağlanan menfaatler stopaja tabii olmak ile birlikte, ilgili Şirket tarafından muhtasar vergi beyannamesinde beyan edilmesi zorunludur.
2. Vergi Zamanı
Hisse Opsiyonlarının vergilendirilmesine ilişkin olarak değerlendirilmesi gereken bir başka husus ise, verginin ne zaman tahakkuk edeceğidir. Hisse Opsiyonları, yapısı gereği sözleşmenin imzalandığı tarih itibariyle herhangi bir hak devrini gerektirmez. Ancak, Hisse Opsiyonu Sözleşmesinde öngörülen sürenin dolması ve Çalışan’ın opsiyonu kullanması halinde hisse senetlerinin İşveren tarafından Çalışana devredilmesi gerekecektir.
Taslak Gelir Vergisi Kanunu’nun 33. Maddesi’nde ise, “Hizmet erbabına pay senedi verilmesi durumunda ücret, bu pay senetlerinin hukuki ve ekonomik olarak tasarruf edilebilir olduğu tarihte, pay senedi alım hakkı verilmesi durumunda ise bu hakkın fiilen kullanıldığı tarihte elde edilmiş sayılır.” denilmekte olup, bu doğrultuda verginin ancak opsiyon hakkının Çalışan tarafından kullanılması ve hisse senetlerinin devredilmesinden sonra vergilendirileceği ortadadır.
III. YABANCI ÜLKELERDE HİSSE OPSİYONLARININ VERGİLENDİRİLMESİ VE İMTİYAZLAR
Çalışan Hisse Opsiyonları, öncelikle Amerika Birleşik Devletleri’nde kullanılmaya başlanmış ve zaman içerisinde, Hisse Opsiyonları kanunlar ile düzenlenmiştir. Bu doğrultuda, Hisse Opsiyonlarının uygulanmasına ilişkin özellikle işverenlere birçok yükümlülük getirilmekle birlikte, aynı zamanda uygulamanın teşviki amacıyla kimi vergi imtiyazları da tanınmıştır.
Söz konusu vergi imtiyazlarına ilişkin olarak, ABD’de kullanılan hisse opsiyonları Non-Qualified Stock Option (“Normal Hisse Opsiyonları”) ve Incentive Stock Option (“İmtiyazlı Hisse Opsiyonları”) olmak üzere ikiye ayrılmıştır. ABD mevzuatı uyarınca İmtiyazlı Hisse Opsiyonları yalnızca çalışanlar için uygulanabilirken, Normal Hisse Opsiyonları ise çalışanlara, danışmanlara ve ortaklara tanınabilmektedir. Bu iki tür arasındaki temel farklardan birisi ise, vergilendirme hususunda ortaya çıkmaktadır.
Normal Hisse Opsiyonlarına ilişkin olarak, Opsiyonun kullanılması ile hisse senetlerinin çalışana devredilmesi ile genel gelir vergisi, hisse çalışan tarafından satıldığında ise değer artışı vergisi ortaya çıkmaktadır. Öte yandan, İmtiyazlı Hisse Opsiyonları açısından bir muafiyet getirilmiş olup, opsiyon kullanıldığında genel gelir vergisi alınmamakta, hisselerin hangi süre zarfında satıldığına bağlı olarak, genel gelir vergisi yahut değer artışı vergisi uygulanmaktadır.
Bu doğrultuda Kanada da, yeni vergi mevzuatı ile Hisse Opsiyonlarına ilişkin vergilendirme sistemi değiştirilmiş bulunmaktadır. Yeni mevzuat uyarınca ABD’dekine benzer bir şekilde, imtiyazlı ve imtiyazsız hisse opsiyonları olmak üzere ikili bir ayrıma gidilmiş olup, imtiyazlı hisse opsiyonlarına belli vergi indirimleri uygulanmıştır.
Buna göre, Canadian Controlled Private Corporations, (“CCPC”) start-up girişimler ve Gelişmekte olan veya ölçek büyüten Şirketler İmtiyazlı Hisse Opsiyonları sınıfına dahil edilmiş olup, ciddi vergi muafiyetleri getirilmiştir.
Böylelikle, Kanada Menşeli Şirketlerin, start-up girişimlerin ve Gelişmeyi Amaçlayan Şirketlerin, Hisse Opsiyonlarının yapısına uygun olarak, vergi avantajlarından yararlanmaları ve kalifiye çalışanları daha düşük maliyetlerle işe alıp, daha uzun süre işte kalmaları sağlayarak gelişmeleri amaçlanmıştır.
Av. Selman BALTACI
sbaltaci@dnblegal.com.tr
0216 519 20 00
